Argentinië en Nederland tijdens het WK in 1978

Nadat de militairen in 1976 de macht grepen in Argentinië, begonnen er mensen te verdwijnen. Dit waren vooral politieke tegenstanders van de militairen, zoals communisten en studenten. Hierdoor vroeg Nederland zich af of ze het Wereldkampioenschap Voetbal 1978 niet moesten boycotten. Zoals we gaan zien in de documentaire ‘Een vuil spelletje. Het WK Voetbal 1978 in Argentinië’, liepen de gemoederen hoog op in Nederland. Zo waren er actievoerders die het Nederlands Elftal niet naar Argentinië wilden zien gaan. Uiteindelijk ging Nederland toch en werd verslagen in de finale door Argentinië.

Historisch achtergrond
Argentinië werd in 1816 onafhankelijk van Spanje en groeide al snel uit tot een rijk land. Ook het inwonersaantal steeg van 2 miljoen in 1869 tot 27 miljoen in 1981. Gedurende 1880 en 1920 was het zelfs één van de rijkste landen ter wereld, daarna ging het echter slecht met de economie. De landbouweconomie van Argentinië kon namelijk de concurrentie met andere landen niet aan. Het ging dermate slecht dat militaire leiders de macht overnamen. In 1943 kwam zodoende een groep Argentijnse militaire leiders aan de macht, waaronder kolonel Juan Peron (1895-1974). Peron zorgde met zijn regeerwijze voor een nieuwe politieke stroming in Argentinië. Met deze ideologie, peronisme, boekte hij grote successen door onder andere een sterk nationaal bewustzijn en eenheid van het land te creëren. Ook was Peron stevig gekant tegen de Amerikaanse en Britse invloeden. Hij besteedde veel aandacht aan de nationalisatie van de Argentijnse industrie, alsook de industrialisatie van het land. Peron zette gehaast door met zijn politiek van nationale onafhankelijkheid van Argentinië en zette hoge importtarieven op goederen naar zijn land. In 1945 trouwde Peron met Eva Duarte, beter bekend als ‘Evita’ door de gelijknamige film waarin Madonna haar speelt. Met Eva en Peron beleefde Argentinië een aantal succesvolle jaren, waarin Eva vooral opviel doordat ze de arme Argentijnen hielp.

De omslag kwam echter in het begin van de jaren ’50, toen er problemen ontstonden in het economische klimaat van Argentinië. Niet lang daarna stierf Eva in 1952 en ontstond er grote onrust onder het volk door de aanhoudende economische problemen. Het duurde dan ook niet lang tot er een militaire staatsgreep plaatsvond, waarna Peron zelf verbannen werd. In 1955 ging Peron in ballingschap in Paraguay en later in Spanje. In de periode dat Peron uit de politiek in Argentinië was verstoten, verliep het niet beter. Politieke instabiliteit, herhaaldelijke economische crises, radicale presidenten en verscheidene staatsgrepen kenmerkten het land totdat er in 1973 verkiezingen werden gehouden. Tot aan 1973 mochten naast Peron ook de peronisten niet meedoen aan de verkiezingen. Peron mocht ook niet meedoen aan de verkiezingen van 1973, desalniettemin wonnen de peronisten deze op 11 maart 1973. Hector Campora werd de nieuwe president, maar gebruikte zijn presidentschap om de ballingschap van Peron te beëindigen en nieuwe verkiezingen uit te schrijven. In oktober 1973 was het dan zo ver, Peron werd na ongeveer 20 jaar weer president. Lang mocht hij er echter niet van genieten, want op 1 juli 1974 stierf hij op 79-jarige leeftijd. Zijn vrouw Isabel Peron nam het roer over, maar bleek al snel niet in staat te regeren. Haar incompetentie zorgde voor corruptie en een spiraal van geweld tussen verschillende groepen. De belangrijkste van deze groepen waren de rechtse anticommunisten AAA (Alianze Anticommunista Argentina), de marxistische guerrillabeweging ERP (Ejercito Revolucionario del Pueblo) en de links-peronistische Montoneros. Het dieptepunt voor Argentinië lag in deze periode; de inflatie was hoog en er werd hard gevochten tussen linkse en rechte groeperingen. Het land kwam bijna in een staat van burgeroorlog toen de militairen besloten in te grijpen. Isabel Peron werd op 24 maart 1976 weggestuurd en het leger stelde uit zijn midden de generaal Jorge Rafael Videla aan als president.

Generaal Videla werd in eerste instantie toegejuicht door het Argentijnse volk omdat hij beloofde een einde te maken aan de onrust. Dit deed hij door de AAA in te zetten voor moorden op leden van de ERP en de Montoneros. De AAA bestond vooral uit oud-politiemensen en paramilitairen die als doodseskaders fungeerden. In een korte tijd werden de ERP-leden in het noorden van Argentinië vrijwel uitgeroeid, net als de Montoneros-leden die actief waren in de steden. De terreur van Videla hield echter niet op en mensen bleven verdwijnen. Het ging vooral om linkse studenten die hierbij spoorloos verdwenen, naar later bleek zouden velen met vliegtuigen in de Atlantische Oceaan gedumpt zijn. Door deze veelal gewelddadige handelingen had Videla zijn eerste doel van stabiliteit en orde al snel bereikt. De inflatie kon Videla in 1977 terugbrengen tot 160%, terwijl deze in 1975 onder Isabel Peron nog 235% was. De tariefmuren die Peron onder zijn protectionistische politiek had opgebouwd om de Argentijnse producten te beschermen, werden afgebroken door Videla. Het protectionisme van Peron werd vervangen door een neo-liberaal economisch beleid. Omdat de export van graan belangrijk was voor Argentinië werden de lonen laag gehouden om zodoende graan goedkoper te kunnen aanbieden. Hierom werden de vakbonden opgeheven. Dit alles nam echter niet weg dat Videla op grote schaal onschuldige mensen liet verdwijnen, terwijl de gewapende guerrilla’s eigenlijk al uitgeroeid waren. Deze schending van mensenrechten kwam al snel op de agenda’s van verschillende Europese landen. Vooral omdat het Wereldkampioenschap Voetbal van 1978 in Argentinië gehouden zou worden, dit was namelijk al veel eerder dan de staatsgreep van 1976 afgesproken. Het bleek een dilemma en in Nederland barstte al snel de discussie los wat nu eigenlijk de situatie in Argentinië was en of het Nederlands Elftal wel mee moest doen aan het WK. Er bestond namelijk een grote kans dat het Argentijnse regime het sportevenement zou gebruiken voor propaganda en reclame terwijl het geen rekening hield met mensenrechten door het opruimen van politieke tegenstanders.

Dwaze Moeders
De enige organisatie die niet in de kiem werd gesmoord door het militaire regime van Videla was: ‘Dwaze Moeders’. Deze bestond uit moeders die hun kinderen kwijtgeraakt waren, maar niet wisten of ze dood of levend waren. Om antwoord te krijgen op hun vraag kwamen ze elke donderdag bijeen op het grote Meiplein van de Argentijnse hoofdstad Buenos Aires om te protesteren. Het was de enige protestgroep die niet verboden was en het kreeg daardoor veel aandacht vanuit Europa. Oprichtster Nora de Cortinas vertelde hoe ze journalisten aanklampten om aandacht te vragen voor hun zaak. Ook de Nederlandse hockeyster Hans Jorritsma, die in Argentinië was voor het WK Hockey in 1978, was getuige van een Dwaze Moeders-protest. Totdat de politie aankwam om de actie te beëindigen, zoals Jorritsma schreef in zijn dagboek. Bij terugkomst in Nederland zou Jorritsma zijn dagboek laten publiceren in het tijdschrift Vrij Nederland om te laten zien hoe erg het eraan toe ging in Argentinië.

De standpunten van de zakenwereld, zoals de bestuursleden Dekker (Philips), Batenburg (ABN), Kraaijeveld van Hemert (Boskalis) waren simpel en oppervlakkig. Er viel geld te verdienen in Argentinië en de schending van mensenrechten had daar niks mee te maken. De zakenwereld had gesproken met moeders van Dwaze Moeders, maar vond de toezeggingen van Argentinië dat het om incidenten ging voldoende. Hetzelfde kan gezegd worden voor de verschillende ministers en ambtenaren van Nederland. De betrekkingen met Argentinië werden boven andere agendapunten gezet. Dit geldt echter niet voor alle Nederlanders, er waren verschillende actievoerders die opperden voor een serieus gesprek met Argentinië over de mensenrechten of zelfs voor een boycot van het WK.

Neerlands Hoop
Eén van de eerste actievoerders om het WK te boycotten waren cabaretiers Freek de Jonge en Bram Vermeulen die met hun groep Neerlands Hoop overal in Nederland en België optraden om steun te vergaren. Zowel voetbalminnend als progressief Nederland was onaangenaam verrast, want ook hier gold de algemene opvatting: ‘mensenrechten zijn een goede zaak, maar voetbal is heilig’. De Jonge en Vermeulen waren sterk van mening dat Argentinië bestraft diende te worden voor hun omgang met de mensenrechten en de verdwijning van duizenden linkse Argentijnen. ‘De economie zal me een rotzorg zijn!’ riep De Jonge woedend uit tijdens zijn voorstelling Bloed aan de Paal, ‘in Argentinië worden er dagelijks mensen gemarteld!’. De Jonge richtte met zijn voorstelling ook de aandacht op de hypocriete houding van Nederland ten opzichte van Argentinië. Zo keurde Nederland via PvdA-kamerlid Harry van den Bergh de situatie in Argentinië af, maar bleek het achteraf wel handel te drijven met het land. Vooral de wapenhandel was winstgevend voor Nederland, maar er werden ook geldleningen gegeven.

Links Nederland wilde niet meedoen aan het WK, overigens waren de meeste linkse groeperingen in Europa het eens op dit punt. Een boycot zou voor een voetballiefhebbend land als Argentinië een grote klap betekenen. Een klap waarmee president Videla zou weten dat Nederland zijn regering niet steunde. Veel journalisten zoals Frits Barend en Henk van Dorp, nog steeds vrij bekend op de Nederlandse televisie, waren het hiermee eens. De Koninklijke Nederlandse Voetbal Bond (KNVB) kon de actie van De Jonge niet waarderen en vond het, zoals we ook in de documentaire ‘Een vuil spelletje’ kunnen zien, ongehoord. Ondanks het feit dat De Jonge door de functionarissen niet serieus werd genomen, trok hij volle zalen. ‘We gaan naar Argentinië waar daagelijks wordt gemoord maar daar is nu eventjes geen tijd voor want zo juist heeft Rep gescoord!’ aldus De Jonge en Vermeulen tijdens hun voorstelling. Het bleek een groot succes, maar net niet genoeg om de voetballers te overtuigen. Toenmalig voetbalinternational Jan Poortvliet geeft achteraf in de documentaire aan ‘zich er niet in verdiept te hebben’. De voetballers wilden nu eenmaal graag voetballen op een WK, die ook nog eens slechts eenmaal in de vier jaar georganiseerd wordt. Ook de Vereniging van Contractspelers (VVCS), een Nederlandse vakbond voor betaalde voetbalspelers, gaf aan dat ‘de deelname van de KNVB en het Nederlands Elftal aan het WK in Argentinië niet ter discussie staat’. Wel boekte De Jonge een kleine overwinning met de hockeyster Hans Jorritsma. Twee maanden voor de voetbalkampioenschappen, was er namelijk het WK voor hockey en ook deze was in Argentinië. Hoewel het Nederlands Elftal meedeed aan deze WK Hockey 1978, weigerde Jorritsma zijn zilveren medaille in ontvangst te nemen en maakte zo zijn afkeer van Vidale openbaar. Bij terugkomst liet hij tevens per brief weten niet meer voor het Nederlands Elftal uit te willen komen. Het mocht echter niet baten, want in mei 1978 ging het voetbalelftal van Nederland naar het WK. De Jonge en Vermeulen waren met hun aanhang aanwezig op het vliegveld, maar konden niet voorkomen dat de voetballers via een andere ingang het vliegtuig namen.

Het WK
Ondanks alle commotie en de druk die actievoerders uitoefenden, gingen de voetballers naar het WK. Wel kregen ze van de woordvoerder van het ministerie van Buitenlandse Zaken, Jan Willem Bertens, te horen dat ze ‘geen interviews mochten geven, geen contact met de Argentijnse regering mochten hebben, niet naar plekken mochten gaan waar er demonstraties werden gehouden en vooral neutraal moesten blijven.’ Dit kunnen we na het lezen van de tekst zien in de documentaire ‘Een vuil spelletje. Het WK Voetbal 1978 in Argentinië’. Bij aankomst in Argentinië werd het Nederlands Elftal meteen geïsoleerd in de bergen waar het ook nog de Argentijnse Claudio von Förster kreeg toegewezen als begeleider en tolk door Videla. Het gaf de striktheid van het Argentijnse regime goed weer, alles werd in de gaten gehouden en geregistreerd. Dit in tegenstelling tot de voetballers van het Nederlands Elftal, ‘van wie niemand Videla zou herkennen’ aldus Chris van der Klaauw, de minister van Buitenlandse Zaken. Het was typerend voor de naïviteit van de Nederlanders. Achteraf gezien bleek het ook wel erg toevallig dat Argentinië het WK won. Er moest door het Argentijns team met 6-0 gewonnen worden van Peru om in de finale te komen en inderdaad wonnen ze met 6-0, ruim boven de vereiste vier. Het WK werd een publiciteitsstunt van het Argentijnse regime en in de finale won Argentinië van Nederland. Het Nederlands voetbalteam, dat zonder Cruijff was gegaan, weigerde na de verloren finale om de medailles in ontvangst te nemen en vertrok meteen naar het vliegveld. Pas na afloop van het WK begrepen de voetballers hoe vuil het spelletje wel niet was in Argentinië.

Armand Sağ

18 december 2008

© Armand Sağ 2008