Het PKK-conflict | Armand Sağ

Het PKK-conflict en de oplossing ervan lijkt in Turkije een vogelvlucht genomen te hebben met de beslissingen die de laatste tijd genomen zijn in het Turkse parlement.

In de laatste maanden zijn er in het kader van het tonen van goodwill vele concessies gedaan aan de Koerdische minderheid in Turkije (ongeveer 5 tot 8 miljoen[1]; grofweg tussen de 7 en 11%[2]). Zo is er een Koerdisch televisiezender geopend door de Turkse staat genaamd TRT6[3], welke op den duur ook Arabisch en Perzische uitzendingen zal vertonen. Ook is de rechtgeving met betrekking tot strafrechtprocedures wat verzacht[4] en worden de rechters bijgeschoold[5]. Hiernaast zal de Artuklu Universiteit in Mardin de eerste ‘Koerdologie’-departement[6] van Turkije (en de wereld) oprichten in 2010. Deze ‘Koerdische Taal en Literatuur’-departement zal vallen binnen de faculteit Letteren, tezamen met Assyrisch, Arabisch, Armeens, Hebreeuws, Aramees en Perzisch. Ook zijn er universiteiten die begonnen zijn met een Koerdische site; de eerste was de Hakkari Universiteit[7] in Zuidoost-Turkije. Het onderwerp van de site is ‘de Koerdische vrouw’, verwijzend naar een conferentie op die universiteit eerder dit jaar (25-27 september 2009) over de Koerdische vrouw. Als laatst mochten veel Koerdische dorpen hun Turkse naam inwisselen voor hun historische Koerdische naam[8]. Maar ook de Koerden in Irak hebben een bot gekregen van Turkije in de vorm van overeenkomsten voor het leveren van water, energie en handel aan Irak[9].

In reactie op deze positieve ontwikkelingen is er alweer een groep PKK-strijders die zich overgegeven hebben aan Turkije, na de eerste groep van 34[10] gaat het ditmaal om 8 PKK-terroristen[11]. Omdat de eerste overgave zoveel commotie veroorzaakte, is de tweede groep grotendeels verzwegen in verschillende media. Dit lijkt gewerkt te hebben, want al snel na de tweede overgave ging Turkije gestaag door met de hervormingen. Zo is er een nieuw plan[12] uitgestippeld om de Koerdische culturele rechten te preserveren[13].

De oplossing van het PKK-conflict lijkt dus dichtbij, dit lijkt vooral te zijn door de gebeurtenissen in Noord-Irak. Met de komende terugtrekking van de Amerikaanse troepen uit Irak, zal er een tijdelijk machtsvacuüm ontstaan. De Amerikanen hebben liever dat dit wordt ingevuld door de Turken, als het enige stabiele land in de regio, en hebben daarbij de hoop dat deze toenadering tot Turkije ervoor zal zorgen dat een verdere Turkse verwijdering van het westen voorkomen kan worden. De nieuwe diplomatieke betrekkingen tussen Syrië, Iran en Turkije baren namelijk veel kopzorgen[14] in het westen. Ook is Amerika bang dat Turkije Noord-Irak zal binnenvallen, volgens de Think Thank Rand Corporation[15] zal dit gebeuren als er geen duidelijke afspraken gemaakt worden tussen Amerika en Turkije na het vertrek van de Amerikaanse troepen.

Het zou dus goed mogelijk kunnen zijn dat de Noord-Iraakse Koerden daarom druk uitoefenen[16] op de Turkse Koerden om de PKK in ieder geval buiten Noord-Irak te houden. De Noord-Irakese Koerden hebben namelijk andere plannen met de olierijke regio; plannen die vooral te maken hebben met een financiële opsteker voor de Koerdische bewoners ervan. Dat een eventueel onafhankelijkheid veel minder van belang is geworden bleek al nadat de Iraaks-Koerdische leider Barzani sprak van “een aansluiting bij Turkije”[17]. De andere Iraaks-Koerdische leider Talabani had eerder al sterke kritiek[18] geuit op de PKK. Beide uitspraken werden slecht ontvangen door de Turks-Koerdische PKK, dat zich juist inzet om een onafhankelijk land te realiseren voor alle Koerden. De recente uitspraak van PKK-terroristenleider Cemal Bayık galmt nog na: “Of de Koerden worden onafhankelijk, of ze zullen niet meer leven.”[19]

Dit illustreert meteen ook de interne Koerdische strijd, verreweg de meeste slachtoffers van de PKK betreffen mede-Koerden die het niet eens zijn met de doelen en/of werkwijze van de terreurorganisatie. In Turkije ging het veelal om Turks-Koerdische dorpswachters[20] die hun dorp trachtten te beschermen tegen PKK-aanvallen, waarbij de lokale bevolking gedwongen werd om geld en goederen af te staan aan de terreurorganisatie. Ook waren er in het verleden meermaals[21] grootschalige oorlogen[22] tussen de Turks-Koerdische PKK, de Iraaks-Koerdische KDP van oprichter Barzani en de Iraaks-Koerdische PUK van oprichter Talabani. Deze onderlinge conflicten hebben deels te maken met de tribale verschillen die de verscheidene Koerdische stammen met elkander hebben, maar ook met de individuele machten van Talabani (PUK), Barzani (KDP) en Öcalan/Karayılan (PKK). Geen van de drie wil namelijk de eventuele leiderschap over alle Koerden delen, vooral als het mogelijke presidentschap van een nader in de toekomst uit te roepen Koerdistan op het spel staat.

Wat de drie echter vergeten is de enorme diversiteit[23] onder Koerdische stammen, waardoor eenheid per definitie onmogelijk is. De Koerdische stammen (in het Turks: ‘aşiret’) hebben per stam verschillende dialecten en godsdiensten, denk hierbij aan de Kırmancı-sprekende[24] soennitische Koerden uit Turkije, de alevietische Zaza-sprekers uit Turkije (alhoewel zij zichzelf niet tot ‘Koerden’ rekenen), de sjiitische Sorani-sprekende Koerden in Iran/Irak en de Gorani-sprekende Koerden in Irak die Yezidi (een oud volksreligie) zijn. Hiernaast zijn er ook nog de Pahlavani, Dimili, Badini, Hewrami en/of Hawramani Koerden. Allen spreken een dermate verschillend dialect[25], dat het onderling moeilijk of helemaal niet verstaanbaar is. Koerden zijn dus zeer zeker geen homogeen volk[26] met dezelfde doelen voor ogen, wat ook goed naar voren komt in de talrijke Koerdische organisaties (zoals PKK, PUK etc.) die allemaal andere Koerdische stammen vertegenwoordigen en dus andere uitgangspunten hebben. Hun voornaamste concurrenten blijken dan de overige Koerdische stammen te zijn.

Het is dus voor de hand liggend dat Barzani met zijn voorstel om een soort deelrepubliek van Turkije te worden, een puntje voor hoopt te scoren op Talabani en de PKK. Ook is Barzani niet vergeten dat het Turkije was, dat in de Golfoorlog van 1990-1991 een grote stroom Koerden op de vlucht voor Saddam opving. De destijds Turkse president Turgut Özal (zelf van Koerdische komaf) zorgde er, volgens Koerdoloog prof. dr. Martin van Bruinessen, voor dat het Iraaks leger gestopt werd en Noord-Irak gestabiliseerd werd zodat de Iraaks-Koerdische vluchtelingen terugkonden naar hun woongebied.

Turkije op haar beurt lijkt via een slim verdeel-en-heers-politiek haar drie voornaamste doelstellingen te willen realiseren. Ten eerste wil Turkije haar linguïstische en culturele broeders in Noord-Irak beschermen; de Noord-Irakese Turkmenen[27] roepen namelijk al vele jaren dat ze onderdrukt en geassimileerd worden door de Koerden. Dit komt vooral doordat de culturele hoofdstad van de Turkmenen, te weten Kerkük, tevens de olierijkste stad in de regio is. Om deze stad in te kunnen lijven bij het autonome gebied van het Noord-Irakese Koerdistan, moet men het Turkmeense karakter van de stad veranderen. Hiermee wordt ook meteen het tweede aspect duidelijk. Indien Turkije het Turkmeense karakter van Kerkük kan preserveren, kan het zo toegang hebben tot de vele oliebronnen die de stad rijk is. Hiernaast wil Turkije door vriendschappelijke banden aan te knopen met de Irakese Koerden ook toegang tot de gasbronnen[28] en olievelden in Erbil en Khalakan[29]. Om dit te kunnen verwezenlijken moet Turkije echter haar derde doel kunnen realiseren om zo sabotage en terreuraanslagen aan de olievelden te kunnen voorkomen, dit hoopt zij te bereiken door de PKK met democratische middelen een halt toe te kunnen roepen.

Een saillant detail hierbij is dat het toekennen van culturele rechten voor de Koerden tevens een Europese Unie-lidmaatschap dichterbij brengt voor de Turken. Het aloude ‘twee vliegen in één klap’ lijkt hiermee aan de orde.