Armand Sağ
Link
 

 

Mammoet
   
 

Mammoet

De prehistorische mammoet was eigenlijk niet zo prehistorisch als men denkt. Zo recent als in 1700 voor Christus leefden er nog mammoeten. Dat wil zeggen ten tijde van de Egyptenaren en Hittieten in Turkije.

Hiermee valt de mammoet gedeeltelijk binnen mijn vakgebied en gezien de historie ervan zeker ook binnen mijn interessegebied. De mammoeten waren deel van de olifantachtigen, echter verschilden op wezenlijke punten. Alhoewel de algemene consensus onder het volk is dat deze zoogdieren gigantisch waren, valt dat op zich wel mee. De mammoeten waren met hun 4,5 meter ongeveer even groot als de huidige Aziatische olifant, hiermee blijken woorden als 'mammoettanker' eigenlijk overdreven. Wel vallen de mammoeten op door hun lange haren, die tot op de grond reikten, en immens grote slagtanden, die soms wel tot vier meter lang werden.

Één van de grootste controverses rondom deze ‘prehistorische olifant’ is dat het in feite helemaal geen prehistorisch dier is. Bijna een eeuw lang dacht men dat het ging om een zoogdier uit de prehistorie. Veel overblijfselen van mammoeten worden namelijk gedateerd op ongeveer 12.000 jaar geleden, de laatste ijstijd. Maar door de vondst van verschillende bevroren exemplaren in Centraal Azië is het inmiddels bekend dat de mammoeten zo recent als in 1700 voor Christus nog leefden in het vrij geïsoleerde gebied van Siberië. Wel was het beest toen nog een zeldzaamheid, wat ook goed naar voren komt door grafschilderingen van de Egyptische farao’s waar de mammoet ook getekend is. Deze komen uit ongeveer 1500 voor Christus.

Het ijskoude Siberië is al eeuwenlang het leefgebied van verschillende Turkse stammen, die de perfect ingevroren lichamen van de mammoeten verweven hebben in hun levensbeschouwing. Hun levensbeschouwing bestond en bestaat eigenlijk nog steeds uit het Göktengrisme of tengrisme. Het wordt vaak bestempeld als sjamanisme, maar dit klopt eigenlijk slechts gedeeltelijk omdat het eerder en langer bestaat dan het sjamanisme en toch in hoofdzaak monotheïstisch is. Binnen het tengrisme is er wel een grote kern van geloof in natuur en zielen in elk natuurverschijnsel zoals bomen, vuren en windvlagen. Het tengrisme was tot de tiende eeuw het geloof van alle Turkse volkeren, later zouden enkele grote stammen zich bekeren tot de islam, christendom, jodendom en zelfs boeddhisme. Het bekeren verliep vrij eenvoudig omdat de Turken al een monotheïstisch geloof hadden, zij geloofden in de ziel van de hemel als de oppergod binnen hun geloof. Deze oppergod Gök Tengri (letterlijk Heerser van de Blauwe Hemel) had ook nog een zoon Erlik, die koning van de onderwereld was en in feite een Turks variant van de duivel was gezien zijn slechte en kwaadaardige trekjes.

De Siberische Turken zijn door hun vrijwel afgezonderde geïsoleerde levenswijze niet beïnvloed door moderne ontwikkelingen. Zo zijn ze niet bekeerd van hun geloof of hun nomadenbestaan. De grootste stam in Siberië zijn de Turkssprekende Yakoeden (zij noemen zichzelf ‘Yakutlar’ of ‘Sakhalar’*), hun leefgebied is door de Russen veroverd in de 17de eeuw en wordt nog steeds bezet gehouden. Wel hebben de Yakoeden verregaande autonomie en heet hun provincie “Republiek Sakha – Yakutiye”, deze provincie is ruim 20% van Rusland en heeft meer dan een half miljoen Yakoeden als inwoners alsmede enkele andere Turkse stammen. De Turkssprekende/Turkse stammen in geheel Rusland beslaan overigens ongeveer 20% van het totaal Russische inwonersaantal van ongeveer 140 miljoen mensen.

Om terug te komen op de mammoeten van Siberië, zien we dat de Yakoeden al eeuwenlang perfect bevroren mammoeten tegenkomen op de Siberische vlakten. Omdat het om goedbewaarde exemplaren gaat, compleet met huid en haar, dachten de Yakoeden dat het om iets bijzonders ging. Zo spreekt de Yakoedische mythologie van de straf van Erlik, de koning van de onderwereld. Erlik zou de mammoeten als straf voor hun gulzigheid,  een volwassen mammoet at per dag ongeveer 150-180 kilo aan gras en/of andere planten, meegenomen hebben naar zijn ondergrondse rijk. Met deze legende werden de Yakoeden geleerd om eenvoudig en sober te leven. Verder werd er gedacht dat de meegenomen mammoeten vervloekt waren door Erlik en bij hun ontsnapping belemmerd werden door deze vloek. Zodra ontsnapte mammoeten de leefoppervlakte bereikten, bevroren ze onmiddellijk. Dit was volgens de Yakoeden de reden dat ze alleen maar goed bevroren mammoeten tegenkwamen. Om tegemoet te komen aan hun levensbehoeften werden de gevonden mammoeten optimaal benut; het vlees werd opgegeten, de huiden als kleren gedragen, het ivoor gebruikt voor het opzetten van hutten en versieringen. Nog steeds staan de Yakoeden bekend om hun ivoorvoorwerpen. Hierdoor zijn er echter wel een groot aantal mammoeten verloren gegaan voor de wetenschap, later hebben de Yakoeden een grote rol gespeeld bij gedetailleerd onderzoek naar de mammoeten.

Dit heeft de wetenschap niet bepaald windeieren gelegd. In 2002 werd er in Siberië één van de bestbewaarde en oudste walharige mammoeten gevonden in samenwerking met de lokale Turkse stammen. Het kreeg de naam “Yükağır”-mammoet, Turkssprekende zullen het herkennen als het Turkse woord “zware last”.**

Het woord “mammoet” is overigens ook afkomstig uit het Turks, in het bijzonder van het Turks-Yakoedische woord “mamont”, wat vrij vertaald “aardworm” betekent. Dit woord is overgenomen door de Russen, waar nog steeds wordt gesproken van “mamont”. In de rest van de wereld is het woord ietwat aangepast en spreekt men van “mammoeten”, een directe verbastering van “mamont”.



Armand Sağ

17 januari 2009

© Armand Sağ 2009

 

* De Yakut-stam heeft vele namen gekregen, mede omdat ze door het proces van russificatie het Russisch-cyrillische alfabet opgelegd hebben gekregen. "Sahalar", “Sakalar”, “Scythen”, “İskitler” zijn andere veelgehoorde namen, terwijl het als “Caxa” (spreek uit als “Sakha”) wordt geschreven in het Russisch-cyrillische alfabet. Veel Turkse talen zijn echter totaal niet geschikt om in dit alfabet geschreven te worden, zo ook de Yakoedische taal waardoor er een veelvuldigheid aan lees- en schrijfvarianten is ontstaan.
** Yükağır slaat ook op een tak van de Ural-Altaïsche taalfamilie, alsmede een lokale Turkssprekende Siberische stam.

 

Copyright ElaDesign (disclaimer)