De Eerste Wereldoorlog en het Osmaanse Rijk

Na afloop van de Eerste Wereldoorlog waren er in het Osmaanse Rijk vele dingen veranderd. Het voormalige grondgebied werd opgedeeld onder de Geallieerde overwinaars, dat wil zeggen Engelse, Franse, Italiaanse, Griekse, Armeense en enkele lokale milities. Onder de ruïnes van dit voormalige Osmaanse Rijk, ontstond een nieuw land. Onder de charismatische leider Mustafa Kemal Atatürk lukte het de Turken om alle bezettende troepen uit de huidige grenzen van de Republiek Turkije te verdrijven.(1)


Het Osmaanse Rijk in de 16e eeuw(2)

Om deze Eerste Wereldoorlog tot een goed eind te brengen kwamen de Engelsen al op een vroeg stadium op het idee om de verschillende etnische minderheden in het Osmaanse Rijk met het nationalisme te laten kennismaken door middel van onrust zaaiende infiltranten (zoals de beroemde T.A. Lawrence, bijgenaamd Lawrence of Arabia). Dit had vooral bij de Arabieren en Armeniërs een gewillig oor. Over de Arabieren kunnen we kort en krachtig zeggen dat ze onder invloed van het nationalisme een anti-Turkse ideologie ontwikkelden, te weten het Pan-Arabisme.(3) Dit was de droom van een Groot-Arabisch Rijk waarin de niet-Arabische Turken zouden worden gearabiseerd.

Dit verklaart dan ook de Arabische opstand tegen de Turken in de Eerste Wereldoorlog, wat een van de redenen was voor het verlies van de Osmaanse Turken in de Eerste Wereldoorlog.(4) Aan de andere kant zijn er geen gegevens bekend over Koerdische opstanden aan de hand van dit opkomende nationalisme. Het blijkt dus dat de Koerden zich niet zozeer konden identificeren met deze nieuwe ideologie.

Zoals eerder vermeld hadden de Armeniërs wel een opstand veroorzaakt, namelijk in samenwerking met de Russen in Oost-Turkije. De verklaring hiervoor ligt waarschijnlijk bij het verschil van godsdienst (de Armeniërs waren christenen) en de interventie van Rusland die infiltranten naar de Armeniërs stuurden om onrust te stoken (net als de Britten bij de Arabieren). Hierbij werden de niet-Armeense bevolkingen verdreven uit de Oostelijke steden, het Osmaanse regime antwoordde door Osmaanse troepen op ze af te sturen. Er moet hier opgemerkt worden dat het begrip Osmanen werd gebruikt voor de onderdanen van de heersende Sultan, er werd dus geen onderscheid gemaakt tussen Turken en Koerden. Zowel door de opstandige Armeniërs die zowel Turken als Koerden aanvielen, als door de Osmanen onderling (dus Turken én Koerden) die de Armeniërs als collaborateurs beschouwden.(5)

Waar de bittere oorlog uiteindelijk ten eind kwam, werd er een vredesverdrag ondertekend. De overgave van het Osmaanse Rijk was, tegelijk met zijn machtige bondgenoot Duitsland, op 27 oktober 1918 op het eilandje Mutros tussen de Griekse en Turkse kust.(6)

Een vredesverdrag kwam echter pas op 10 augustus 1920 in een voorstad van Parijs, genaamd Sevres. De tussenliggende periode was nodig om een verdeling en bezetting van Turks grondgebied tot in de puntjes te verzorgen.(7) Hierbij werd er een groot stuk land in Oost-Turkije voor de Armeniërs gereserveerd, alle Arabische provincies werden bezet, de Grieken kregen de Westkust, de Italianen Zuidwest Turkije, de Fransen kregen Zuidoost Turkije en de Engelsen kregen İstanbul en de grensstreek met Irak. Ook was er een autonome staat voor de Koerden opgenomen in het verdrag.(8)



Hierop brak er een Onafhankelijkheidsstrijd uit door de Turken tegen alle bovengenoemde partijen van 1920 tot 1922. Het resultaat was nu vervolgens dat de Grieken, Armeniërs, Italianen, Fransen en Engelsen allemaal verslagen werden en hierdoor afzagen van hun plannen. Dit werd vervolgens weer vastgelegd in het nieuwe vredesverdrag in Lausanne op 24 juli 1923.(9)

De Koerden echter waren een verhaal apart, er zijn geen nationalistische grootschalige opstanden bekend in deze periode tot 1923. Waar de Armeniërs en Arabieren tijdens de ‘Grote Oorlog’ al in opstand waren gekomen, bleven de Koerden strijden tegen deze groepen in naam van de Osmaanse Sultan.(10)

Toen de Osmanen vervolgens verloren, werden degene die de Geallieerden hadden geholpen met opstanden hiervoor beloond. Maar de Koerden hadden, weliswaar wel in lokale milities, niet in grote getallen strijd geleverd tegen de Turken in de Eerste Wereldoorlog en ook niet tijdens de Onafhankelijkheidsoorlog. Integendeel zelfs, desondanks werd er een autonoom Koerdisch gebied gereserveerd door de Geallieerden.
Maar waar de Koerden zij aan zij met de Turken vochten, waren er uiteraard ook lokale Koerdische milities die het concept wel zagen zitten. Toen deze echter vrij snel verslagen werden door de Turkse troepen, kwamen de meeste Koerden tot de conclusie dat de ideeën van de Turkse leider Mustafa Kemal Atatürk voor een seculiere staat in Turkije wel eens in hun voordeel zouden kunnen gaan werken.(11)

© Armand Sağ 2008